بگونیا که نام خود را از آقای مایکل بگون به دست آورده است یکی از فراگیرترین گیاهان گلدانی است که در سراسر جهان اثرات اقتصادی بزرگی را در فروش گل داشته است.این گیاهان را به عنوان گیاهی گلدار و گلدانی با تنوع بسیار بالایی از لحاظ اندازه گل ، شکل ، رنگ و ساختار پرورش می دهند.
در ضمن بگونیاها را در برخی مناطق برای بستر یا حاشیه ای که در کناره های بستر کاشته می شوند ، در محوطه های آفتابی یا سایه نیز مورد استفاده قرار می دهند. این گیاهان می توانند توده های رنگی گل بادوام در بسترهای کاشت تولید کنند و یا اینکه همچون گیاهی منفرد در جعبه های جلو پنجره اتاق یا حتی در سبد های آویز کاشته شوند.
گونه های بگونیا
بگونیای همیشه گلدار Begonia semperflorens
گیاهان این گونه در هوای آزاد کاشته می شوند و دارای ریشه های افشان هستند ، روز به روز ارزش و محبوبیت بیشتری را با ارائه کولتیوارهای جدید در بازار می یابند.بارزترین کولتیوارهای این گونه انواع پاکوتاهی هستند که به ندرت به ارتفاع بیست سانتیمتر می رسند و دارای برگهای برنزه یا سبز براق هستند.
دامنه رنگ گلها از سفید تا قرمز روشن متفاوت است. این بگونیا از طریق بذر ازدیاد می یابد ولی تکثیر قلمه ساقه از گیاهان پایه آن نیز صورت می گیرد. بذرهای این بگونیا بسیار ریز است.( دو میلیون بذر آن حدودا 28 گرم وزن دارد. یعنی حدود یک دهم اندازه بذر اطلسی )
ریزی بذر دقت بیشتری را در کاشت می طلبد زیرا هر وزش بادی یا حتی لرزش دست می تواند منجر به بستری ناموزون شود.
بستر کشت تکثیر باید بسیار نرم باشد و بذرها را در نزدیکی سطح رویی خاک می کارند. استفاده از روش مه پاش برای تکثیر نیز لازم است.
در صورتی که دمای شبانه حداقل 180 درجه سانتی گراد باشد بذرها در ظرف 3-2 هفته جوانه می زنند. سپس به محض اینکه نشاها آمادگی برای جا به جایی یافتند می توان آنها را به بستر توربی منتقل کرد. اغلب انتقال دوم به گلدان نهایی در صورت ضرورت انجام می پذیرد. این حالت در صورت فروش گیاه به صورت گلدانی گل دهنده یا آویز مصداق بارز می یابد. مدت زمان عمر این محصول تا مرحله اقتصادی تقریبا 14-13 هفته است ولی در 10-8 هفته اول جای زیادی را در گلخانه اشغال نمی کند.
بگونیا pH ، 7- 5/5 را برای محیط کشت خود می پسندد. ولی اگر محیط کشت کمی هم اسیدی تر باشد رشد بهتری نیز مشاهده می شود. بسیاری از پرورش دهندگان از کودهای محلول در آب 20-20-20 به همراه کیلیت آهن استفاده می کنند که کمبود آهن را بر طرف می کند.
پاسخ نوری B.semperflorens همچون داودی و بنت قنسول چندان آشکار نیست. و بر طبق گزارش Post در سال 1950 گیاه در شرایط روز کوتاه در دمای شبانه 21 درجه سانتی گراد و یا بالا تر به حالت رویشی باقی می ماند. و در دمای شبانه پایین تر از 21 درجه سانتی گراد دیگر هیچ پاسخ فتوپریودیکی قابل مشاهده نیست. گلدان های بگونیایی که باید در هوای آزاد کشت شوند بهتر است به هوای بیرون عادت کنند و پیش از فروش شبهای خنکی را بگذرانند.
بگونیای کریسمس Christmas begonia
بگونیاهای کریسمس را تقریبا در سراسر دنیا می کارند و هنوز هم محبوبیت شایانی دارند.البته ممکن است چنین تداعی شود که بهترین زمان فروش این بگونیا کریسمس است. ولی با دستکاری هایی در نور داده شده به گیاه، می توان در تمام فصل های سال به تولید و فروش این بگونیا پرداخت.
این گروه بگونیا در گروه نیمه غده ای Semituberous نیز گاهی تقسیم بندی می کنند، زیرا بخش قاعده ای ساقه آنها با بلوغ گیاه افزایش حجم می دهد. این بخش غده نیست و مثل بگونیای پیازی دوره خواب ندارد.
ازدیاد این گیاه با قلمه برگ با دمبرگ ویا قلمه انتهایی ساقه صورت می پذیرد. در صورت استفاده از قلمه برگ با دمبرگ تعداد بیشتری گیاه را می توان تولید کرد. ولی این قلمه زنی ها را معمولا چندین هفته پیش از قلمه زنی انتهایی باید انجام داد تا همگی، گل دادنشان در یک موقع باشد.
روش جا به جایی و عملیات با قلمه های ریشه دار همچون دیگر گیاهان است. گیاهانی را که باید در گلدان 15 سانتیمتر برای فروش به اتمام رسانید را یکبار بیشتر از گیاهانی که در گلدان 10 سانتیمتری به فروش می روند، باید تعویض نمود.
شدت نور به ویژه در طی ماههای تابستان در کشت و پرورش بگونیاهای کریسمس ، دارای اهمیت به سزایی هستند. برگ های کم رنگ در شدت نورهای بالا به وجود می آیند در حالی که در کاهش زیاد نور و شدت کم آن گیاه جلوه ای بد منظر و غیر جذاب می یابد. Horton هم در سال 1952 کشف کرد که شدت نور مطلوب احتمالا 410 لوکس است. زیرا در این نور گیاه دچار کلروز یا سوختگی نمی شود و رشدی بهتر ولی گلهای کوچکتری می یابد.
محیط کشتی مشابه محیط کشت B.semperflorens بسیار مناسب است.
Kiplinger به کمبود نیتروژن در این محیط کشت ها که باعث ایجاد سبز کم رنگی در دمبرگها می شود اشاره کرد.
تجزیه برگ و آزمایش خاک در شناسایی این مشکلات سودمندند.
بگونیاهای غده ای Begonia tuberhybrida
بگونیاهای غده ای معمولا گیاهانی گلدانی و بستری جذابی هستند. نیازهای محیطی خاص کاشت غده ، کشت بگونیاهای غده ای را به صورت تجاری محدود می سازد.این گیاهان گل دهنده زیبا زمانی که دمای شبانه بالاتر از 16 درجه سانتی گراد نباشد به خوبی رشد می کند.بنابراین مناطق خنک تر را ترجیح می دهند.ولی هیبریدهای جدیدتر در دمای بالاتر نیز به خوبی رشد می کنند( Post 1950 )
بگونیاهای غده ای را با بذر می توان تکثیر کرد ولی گیاهان تکثیری از طریق جنسی را در آبان ماه می کارند که در بهار گل بدهند.از طریق غده نیز آنها را در بهمن می کارند که در اردیبهشت گل بدهند.
بذرهای بگونیا تا 9 سال قوه نامیه خود را حفظ می کنند ولی عموما از بذرهایی که یک سال عمر داشته باشند ، استفاده می شود.بذر بگونیا را می توان یک ماه پس از رسیدن بذر کاشت.
متخصصین پیش رس کردن پس از خرید پیاز آنها را در جعبه ها و گلدانها می کارند و با ظهور اولین دمبرگ آن را به گلدان نهایی خود منتقل می کنند. برخی از این گیاهان را در گلدانهای 10 سانتی متری به فروش می رسانند. ولی بیشتر آنها را در گلدانهای 150 سانتی متری به فروش می رسانند.
خاک گلدان باید غنی از مواد آلی باشد به ویژه اگر این خاک طبیعت فیبری (درشت) داشته باشد ترجیح دارد.
بگونیاهای غده ای را اصولا برای گل هایشان پرورش می دهند. و گل ها خود نیز تنوع رنگ ، اندازه و بافت مختلفی دارند. گل های ماده در روی یک بوته قرار دارند. بیشتر گلها پُر پرند که خوشبختانه زیاد مورد توجه می باشند.
گل کردن گیاه در روزهای بلند انجام می شود و پیازها (یا غده ها) در روزهای کوتاه به خواب می روند. گیاهان در شهریور ماه از خاک خارج شده و با خارج کردن پیازها آنها را تا بهار سال بعد که زمان کاشت دوباره آنهاست در انبار با دمای 10 درجه سانتی گراد نگهداری می کنند.
بگونیا های ریزومی Rhizomatous begonia
زمانی به جای چنین عنوانی تنها از نام بگونیا رکس استفاده می شد که تنها گیاه بگونیای ریزومی بود. ولی حالا بگونیاهای ریزومی دیگری نیز وجود دارد که از لحاظ زیبایی و حتی محبوبیت قابلیت رقابت با بگونیا رکس را دارند.
بگونیای صلیب آهنی(B.mansoniana)Iron cross begonia گیاه گلدانی بسیار جذابی است که در برخی مرجع ها از آن هم نام بگونیارکس برده شده است.
نیازهای این گیاه بسیار مشابه گونه های دیگر است. خاک گلدان باید دارای حدودا 60% خزه توربی باشد. نیازهای محیطی این بگونیاها هم همچون بگونیاهای مورد بحث قبلی است. اثرات محیط بر گلدهی به طور مستقیم آنقدر مهم نیستند زیرا این گیاهان بیشتر به دلیل زیبائی برگها کاشته می شوند. ولی در کل عوامل مطلوب گلدهی رشد رویشی را متوقف می کند که این موضوع مهم است. شدت نوری تقریبا 230-200 لوکس بیشترین مقداری است که گیاه تا آن حد نمی سوزد. این گیاه نسبت به آبیاری حساس است زیرا گونه هایی چون B.mansoniana از زیاده از حد آبیاری کردن به شدت آسیب می بینند.
گیاه با قلمه برگ تکثیر می یابد( یا قطعاتی از رگبرگ ها ) تقریبا برای ریشه دهی قلمه ها به هفت هفته نیازمند است که سپس می توان آنها را به گلدان های 15-10 سانتی متری و یا سبدهای آویز منتقل کرد.در هر گلدان تنها یک قلمه را می کارند.
مشکلات ، آفات و بیماری ها :
تمام محصولات گیاهی گلخانه ای در معرض حمله آفات و بیماری ها قرار دارند که در این میان بگونیا از این جمله مصون نیست.
شاید مهمترین آفت برای این گیاه شپشک آردآلود باشد. که با داشتن توده آردی در پشت حشره حضور آن مشخص می شود.برای کنترل این حشره، حشره کش های زیادی از انواع گرانول های سیستمیک یا نوع سه شکل وجود دارد. باید دقت کرد پیش از فروش حتما حشره و توده های پنبه ای شکل از روی گیاه حذف شوند.
در بگونیا شته ها نیز زیاد دیده می شود.این حشره آسیب های زیادی را بر برگها می تواند وارد کند.در این مورد نیز حشره کش های زیادی وجود دارند که می توان تکثیر و طغیان آنها را کنترل کرد.
مگس سفید خسارت زا بوده و استفاده از ترکیبات شیمیایی در این مورد و تکرار کردن ضروری است. زیرا انواع حشرات کامل بسیار فعال بوده و تخم ها نیز می توانند از صدمات جان سالم به در ببرند.
آزمایش آفت کش ها پیش از کاربرد آنها روی بگونیاها به ویژه آنهایی که ریزوم دارند ضروری به نظر می رسد.
کنه های تار عنکبوتی و سیکلمن نیز مشکل ساز هستند . زیرا در اولین مراحل تا پیش از وارد آوردن خسارت آشکار نیستند. مقاومت کنه ها بر کنه کش ها گاهی استفاده آنها را برای کنترل دچار مشکل می کند. حضور تارهای عنکبوتی زیاده از حد ، خاک آلوده شدن سطح زیرین برگ از اولین نشانه های آلودگی است.
بیماری های مهم زیادی وجود دارند که توانایی ایجاد بیماری در تمام بگونیاها را دارند. ولی در سال های اخیر گونه بگونیا elatior که یک بگونیای غده ای است حساسیت بیشتری پیدا کرده است.(Striderand , Jones 1973)
سفیدک حقیقی مهمترین بیماری بگونیاهاست که حتی توانسته است برخی از پرورش دهندگان را از ادامه کار منصرف سازد. رشد سفیدک در برگها بسیار مشهود و آلودگی شدید توانایی توقف رشد و نهایتا مرگ را در گیاه دارد . قارچ کش های موجود توانایی کنترل این بیماری را دارند ولی پرورش دهندگان بهتر است عوامل محیطی را نیز با این کنترل شیمیایی همراه کنند. برخی از قارچ کش ها که ظاهرا به برگها آسیبی وارد نمی کنند توانایی ایجاد خسارت در گل را دارند.برخی دیگر از قارچ کش ها اگر زیاده از حد استفاده شوند از خود بقایایی به جا می گذارند و همچون سفیدک حقیقی به نظر می رسند.
تاکید بر استفاده از واریته های مقاوم شاید تنها راه حل عملی باشد که دیده شده است. واریته های مقاوم نیز گاهی به این بیماری مبتلا می شوند.
نویسنده : مژگان قنبری
